Casus: Alternatieven voor druktereductie Rosmalen-‘s-Hertogenbosch

NS had het afgelopen jaar te maken met materieeltekort. In de spits was daarom op sommige trajecten sprake van zeer drukke treinen. NS heeft extra materieel besteld om meer capaciteit te creëren en de drukte te verkleinen. Tot de levering van nieuwe treinen zoekt NS alternatieven om de reiziger zoveel mogelijk comfort te bieden. NS kan een euro maar één keer uitgeven en probeert zo effectief mogelijk te investeren door bij investeringsbeslissingen zowel naar financiële als maatschappelijke kosten en baten te kijken.

Een voorbeeld van een druk traject is Rosmalen-‘s-Hertogenbosch, met in de ochtendspits twee keer per uur een Sprinter. Om de drukte te ontlasten zette NS spitsbussen in. Alternatieven zoals een extra stop van de Intercity Nijmegen-’s-Hertogenbosch en de inzet van langere treinen werden overwogen. Om een meer onderbouwde beslissing te nemen met betrekking tot de mogelijke gevolgen van de verschillende maatregelen, zijn de maatschappelijke kosten en baten vergeleken met elkaar op basis van een aantal aspecten, zoals reis(dis)comfort, reistijd, wachttijd, veiligheid, emissies, geluid en additionele variabele kosten. De gebruikte methodiek komt overeen met de methodiek die wordt toegepast in de rest van de impactanalyse. Met uitzondering van de correctiefactor van 1.5 die in de casus gebruikt wordt voor vermeden wachttijd wanneer reizigers niet op het station blijven staan door met de bus te reizen. Uitgebreidere aannames staan beschreven op: www.ns.nl/mvoberekeningen.

De spitsbus wordt ingezet om reizigers op station Rosmalen een comfortabeler en frequenter alternatief voor de trein aan te bieden. Op basis van meetgegevens van de afgelopen maanden, blijkt dat maar een beperkt deel van instappers in Rosmalen kiest voor de spitsbus, waardoor de gemiddelde bezettingsgraad van de bussen tussen 10-20% procent ligt, of zelfs minder. Dit is te verklaren doordat de bus een ruim twee keer langere reistijd heeft dan de trein (zie grafiek). Reizigers ervaren deze langere reistijd negatiever dan de combinatie van kortere reistijd en grotere mate van discomfort in de drukke trein.

Maatschappelijke kosten voor reizigers met drukke treinen lager dan met spitsbus

Maatschappelijke baten spitsbus zijn laag door lage bezettingsgraad

Financiële kosten spitsbus zijn hoger dan maatschappelijke baten

De combinatie van lage bezettingsgraad en relatief hoge maatschappelijke kosten van de bus ten opzichte van de trein qua veiligheid, geluid en emissies, zorgen ervoor dat de relatieve maatschappelijke baten van de inzet van de spitsbus kleiner zijn dan de extra variabele kosten. Bij een bezettingsgraad van meer dan 80% van de spitsbussen blijken de relatieve maatschappelijke baten in evenwicht te zijn met de extra financiële kosten.

*Het aantal reizigers dat gemiddeld op het perron blijft staan is onbekend.

Maatschappelijke baten alternatieven zijn positiever

De twee alternatieven presteren op basis van de vergelijking tussen maatschappelijke baten en extra variabele kosten vele malen beter dan de inzet van spitsbussen. De inzet van materieel met meer capaciteit scoort (zoals verwacht) het beste met bijna vijfmaal hogere maatschappelijke baten. De extra stop van de Intercity heeft ongeveer driemaal hogere maatschappelijke baten in vergelijking met de spitsbus. Ondanks dat de stop extra reistijd betekent voor reizigers die al met de Intercity reizen, wordt dat opgeheven door het extra comfort van de sprinter: minder drukke treinen en minder lange wachttijd doordat vier keer per uur een trein stopt in Rosmalen. De extra variabele kosten van beide alternatieven zijn stukken lager dan de spitsbus.

Conclusie

Om het maatschappelijk rendement van spitsbussen te verhogen, moet de bezettingsgraad omhoog, de reistijd verkort en de emissies gereduceerd. Om dit te realiseren kan worden gedacht aan het verbeteren van de communicatie over de bussen, het mogelijk gebruik van spitsstroken en de bussen laten rijden op alternatieve brandstoffen. Deze impactberekening zal worden meegenomen in de aankomende evaluatie van de spitsbussen.